سقوط قیمت نفت همچنان ادامه دارد و کم‌کم رکورد پایین‌ترین قیمت نفت در سال‌های گذشته در حال ثبت است.
گویا نفتی که زمانی رکورد‌دار گرانی بود این
روزها در حال ثبت رکوردهای ارزانی است. بر اساس تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی
بهای نفت به پایین‌ترین میزان خود در ٦- ٥ سال اخیر خود رسیده است و کم‌کم
تقاضاها برای نشست فوق‌العاده اوپک در حال شکل‌گیری است.
نفت به عنوان مایه حیات کشورهای نفت‌خیز طی یک هفته ٧٩/٣ درصد کاهش یافته
است و موجب شده تا بهای هر بشکه نفت‌خام پایه امریکا در محدوده ٩٦/٤٤ -
٢٣/٤٢ دلار معامله شده و متوسط هفتگی بهای هر بشکه آن در سطح ٢١/٤٣ دلار
قرار بگیرد. متوسط بهای نفت‌خام برنت دریای شمال در هفته گذشته ١١/٠ درصد
نسبت به هفته ماقبل افزایش یافت. همچنین هر بشکه نفت‌خام برنت به نرخ‌های
پایان وقت بازار مذکور در دامنه ٤١/٥٠ - ٠٣/٤٩ دلار معامله شد و متوسط
هفتگی هر بشکه آن به ٥٠/٤٩ دلار رسید. به نرخ‌های پایان وقت بازار نیویورک،
بهای هر بشکه نفت‌خام اوپک در محدوده ٦٦/٤٧ - ٠٩/٤٧ دلار معامله شد. متوسط
هفتگی بهای هر بشکه آن در سطح ٣٤/٤٧ دلار قرار گرفت که نسبت به هفته ماقبل
٦٥/٠ درصد کاهش داشت.
حال که قیمت نفت به سطح ٤٠ دلار نزدیک شده است زمزمه‌های نشست اضطراری هم
جدی‌تر به گوش می‌رسد الجزایر، ونزوئلا و تعدادی از اعضای دیگر از جمله
ایران اکنون از ایده برگزاری نشست زودهنگام برای بحث در مورد سطح تولید
حمایت می‌کنند.
پایگاه خبری تلگراف هم نوشته است: در حالی که کاهش شدید قیمت به برخی اعضای
اوپک فشار زیادی وارد آورده و این کشورها از عربستان خواسته‌اند تا برای
تقویت قیمت‌ها تولید نفت خود را کاهش دهد، اختلافات در درون این سازمان در
حال پدیدار شدن است.
فشارها بر عربستان از جانب دیگر اعضای اوپک افزایش یافته تا ریاض با
برگزاری نشست اضطراری سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت برای جلوگیری از افت
بیشتر قیمت‌ها موافقت کند. عبدالله البدری، دبیرکل اوپک به نمایندگی از سوی
اعضایی که به دلیل افت قیمت نفت به سطح ٤٠ دلار تحت فشار شدید اقتصادی
قرار دارند، با مقامات سعودی صحبت کرده است.
همچنین گفته می‌شود که الجزایر نامه‌ای را در داخل اوپک منتشر کرده و در
حال رایزنی با وزرای نفت کشورهای مختلف جهت بحث در مورد اقدامات لازم برای
برگرداندن قیمت‌هاست. این اقدامات شامل تعیین سهمیه‌های تولید جداگانه برای
کشورها در داخل اوپک است که مانع از تولید بیشتر برخی کشورها می‌شود. نشست
عادی بعدی اوپک قرار است در ماه دسامبر برگزار شود، اما الجزایر، ونزوئلا و
تعدادی از اعضای دیگر از جمله ایران اکنون از ایده برگزاری نشست زودهنگام
برای بحث در مورد سطح تولید حمایت می‌کنند. اوپک از اظهارنظر رسمی در این
باره خودداری کرده است.
تصمیم عربستان در نوامبر سال گذشته برای افزایش تولید خود، که حدود یک سوم
کل تولید اوپک را تشکیل می‌دهد، به بیش از ٦/١٠ میلیون بشکه در روز موجب
شده تا افزایش تولید برای سایر اعضا غیرممکن شود.
سیاست نفتی سعودی‌ها همچنین موجب ایجاد شکاف و دودستگی در داخل اوپک به
خصوص با دیگر قدرت منطقه‌ای یعنی ایران شده است. مقامات عربستانی به
درخواست‌ها برای اظهارنظر در این باره پاسخی نداده‌اند.
ریاض به دلیل عزم خود برای حفظ سیاست نفتی‌اش تحت فشار فزاینده‌ای از سوی
کشورهای عضو اوپک قرار دارد. عربستان و متحدان نزدیک عربش در حاشیه
خلیج فارس نظیر امارات، کویت و قطر اکنون بیش از ١٨ میلیون بشکه از عرضه
نفت اوپک را در اختیار دارند و این موجب شده تا سهمیه چندانی برای کشورهایی
نظیر ایران، لیبی و عراق جهت افزایش تولید باقی نماند.
یک منبع نزدیک به اوپک در این باره گفت: «سعودی‌ها نفت زیادی به سمت بازار
سرازیر کرده‌اند و این باعث شده تا جایی برای نفت دیگر کشورها باقی
نماند... افراد داخل اوپک از سیاست نفتی سعودی مبنی بر تولید بالا که از
ماه نوامبر آغاز شده ناراضی هستند و به دلیل این سیاست درآمد زیادی را از
دست داده‌اند سهمیه‌های دولت به دولت باید مجددا برقرار شود.» هدف عربستان
برای بیرون راندن تولید نفت شیل امریکا از بازار شکست خورده است. درآمد
اعضای اوپک در سال گذشته میلادی به زیر یک تریلیون دلار رسید و پیش‌بینی
می‌شود این رقم در سال ٢٠١٥ باز هم کاهش یابد.»
تنش‌ها در درون اوپک از زمان انعقاد توافق هسته‌ای بین ایران و گروه ١+٥ که
می‌تواند منجر به لغو تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت ایران شود، بیشتر هم
شده است. تحریم‌های چند سال اخیر تولید نفت ایران را به‌شدت کاهش داده و
تولید این کشور اکنون حدود ٢/١ میلیون بشکه در روز است. بر اساس آمارهای
بی‌پی، ایران در سال ٢٠١١ قادر به تولید روزانه بیش از چهار میلیون بشکه
نفت بود.
این شرایط در حالی که نیم نگاهی به اتفاقات چند سال گذشته در بازار نفت- آن
هم در زمانی که ایران سهم تولیدی خود را به دیگر کشورها هبه می‌کرد - خبر
از زیان‌های
چند ده میلیون دلاری می‌دهد.
در آذرماه ١٣٩٠ مصادف با دسامبر ٢٠١١ در دوره دولت دهم اوپک کنفرانس مهمی
برگزار کرد که در این کنفرانس عربستان به شکلی زیرکانه طرحی از پیش تعیین
شده را مطرح کرد تا اجازه جایگزین کردن نفت خود را در بازارهای نفت ایران
بگیرد! در واقع عربستان و برخی دیگر از کشورهای همپیمان آن با اطلاع از
تشدید تحریم‌ها علیه ایران و ورود کشورهای عضو گروه ١+٥ به فاز جدید تحریم
فروش نفت در سال ٢٠١٢، تصمیم گرفتند سهم نفت ایران را از بازار میان خود
تقسیم کنند.
آنها می‌دانستند که از یکم جولای ٢٠١٢ مصادف با یکشنبه ١١ تیرماه ١٣٩١ قرار
است ٢٧ کشور عضو اتحادیه اروپا واردات نفت خام را از ایران تا اطلاع ثانوی
به حال تعلیق درآورند و از این رو باید تکلیف سهمیه‌بندی اوپک و سهم ایران
از بازار را شش ماه قبل از اجرایی شدن تحریم نفتی ایران مشخص کنند.
البته وزیر نفت وقت ایران در تیرماه ١٣٩١ و شش ماه بعد از تصمیم اشتباه
ایران در کنفرانس اوپک در دسامبر ٢٠١١ با صدور بخشنامه‌ای خواستار بسیج
همگانی تمام مدیران و کارکنان وزارت نفت برای مقابله با تحریم‌های نفتی
اتحادیه اروپا شد اما دیگر دیر بود چون وزارت نفت دولت دهم، طرح عربستان را
در اوپک برای کنار گذاشتن سیستم سهمیه‌بندی تولید اعضا و تعیین یک سقف کلی
٣٠ میلیون بشکه‌ای برای تولید کل اوپک تایید کرده بود.
در واقع ایران با پذیرش طرح عربستان به طور ضمنی اجازه داد که کاهش تولید
هر یک از اعضای اوپک بتواند با افزایش تولید دیگر اعضا برای رسیدن به سقف
٣٠ میلیون بشکه در روز جبران شود. هر ١٠٠ هزار بشکه کاهش در تولید نفت
ایران می‌توانست با ١٠٠ هزار بشکه افزایش در تولید نفت عربستان یا دیگر
اعضا جبران شود و در عین حال اعضایی که از تحریم ایران سود می‌بردند
می‌توانستند بازارهای سنتی ایران را بدون کوچک‌ترین هزینه‌ای مصادره کنند.
واقعیت تلخ تصاحب بازارهای سنتی نفت ایران توسط عربستان و دیگر اعضای اوپک
که با زیرکی عربستان به تایید نماینده وقت ایران رسید تا جایی پیش رفت که
ایران نزدیک به ٥/١ میلیون بشکه از بازار تقاضای روزانه صادرات نفت خود را
به دیگر تولیدکنندگان عضو اوپک واگذار کرد!
این اشتباه استراتژیک دولت وقت باعث شد که با خروج ٥/١ میلیون بشکه از نفت
ایران از بازار بین‌المللی نفت نه‌تنها تغییری در عرضه ٣٠ میلیون بشکه در
روز تولید اعضای اوپک رخ ندهد بلکه بازارهای نفت هم تحت تاثیر حذف نفت
ایران از بازارهای بین‌المللی قرار نگرفت و قیمت نفت شاهد تغییرات عمده‌ای
نشد.
در واقع عربستان توانست با فرصت طلبی زهر تعادل نداشتن بازار نفت به دلیل
حذف نفت ایران را به خوبی بگیرد و در این میان تنها کشوری که از اتخاذ
تصمیمات عجولانه دولت دهم و افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران زیان
کرد، خود دولت ایران بود که تحریم‌های بین‌المللی را کاغذ پاره‌ای بیش به
شمار نمی‌آورد! آنچه مشخص است تصمیمات اشتباه دولت دهم در نوع تعامل با
اوپک و تحریم‌های بین‌المللی دارای دو تاثیر عمده بود: اول، منجر به تعطیلی
یا کند شدن بسیاری از پروژه‌های ایران در پارس جنوبی شد که برابر برآوردها
روزانه ١٠٠ میلیون دلار خسارت به اقتصاد ایران تحمیل می‌کند. دوم، با قیمت
متوسط ١٠٠ دلار برای هر بشکه و با توجه به حذف حدود ٥/١ میلیون بشکه در
روز از صادرات نفت ایران از بازارهای بین‌المللی نفت، شاهد خسارت روزانه
١٥٠ میلیون دلاری به اقتصاد کشور در این بخش بودیم.