علل و علائم واریکوسل چیست؟
واریکوسل چگونه شکل میگیرد؟
در هر بیضه شبکهای از وریدها وجود دارد که باید خونِ کماکسیژن را به سمت بالا برگردانند. این وریدها به کمک دریچههایی یکطرفه کار میکنند تا خون «پسگرد» نشود. وقتی این دریچهها ضعیف یا ناکارآمد میشوند، بخشی از خون به عقب برمیگردد، در رگها تجمع پیدا میکند و بهتدریج قطر رگها زیاد میشود.
نتیجه، همان تصویری است که بعضی بیماران به آن «رشتههای پیچخوردهٔ بالای بیضه» میگویند. این برجستگیها معمولاً هنگام ایستادن یا زور زدن محسوستر هستند و با درازکشیدن فروکش میکنند؛ چون فشارِ هیدرواستاتیک کمتر میشود و تخلیهٔ وریدی راحتتر انجام میگیرد.
چرا بیشتر سمت چپ گرفتار میشود؟
مسیر تخلیهٔ وریدی در سمت چپ طولانیتر و زاویهدارتر است و ورید بیضهٔ چپ به ورید کلیوی چپ میریزد؛ همین تفاوت آناتومیک باعث میشود فشار ستونِ خون در سمت چپ بیشتر باشد. گاهی هم تنگهای میان آئورت و شریان مزانتریکِ فوقانی بهصورت مکانیکی بر مسیر تخلیهٔ چپ فشار میآورد و احتمال بازگشت خون را بالا میبرد. بنابراین، «غالباً چپ» بودنِ واریکوسل یک قاعدهٔ شناختهشده است؛ هرچند بروز ناگهانی واریکوسلِ یکطرفهٔ راست یا شروع آن در سنین بالا، زنگ خطری است که باید با ارزیابی دقیقتری دنبال شود تا علل ثانویه رد گردد.
چه عواملی زمینه را آماده میکنند؟
افزایش مزمن فشار داخل شکم بهویژه در افرادی که با یبوست طولانی زور میزنند، سرفهٔ مزمن دارند یا بهصورت مداوم بارهای سنگین بلند میکنندجریان برگشتی در وریدهای بیضه را تشدید میکند. اگر علایم درد در ناحیه بیضه داشتید حتما به پزشک اورولوژیست مراجعه نمایید همچنین اگر در مشهد هستید میتوانید به دکتر واریکوسل در مشهد مراجعه نمایید .
در برخی افراد، ضعف بافت همبند و دیوارهٔ رگها زمینهٔ ارثی دارد و همین مسئله دریچهها را مستعد نارسایی میکند. قد بلند و اندام لاغر در بعضی مطالعات با خطر بالاتر همراه بوده، هرچند قطعی نیست. از سوی دیگر، گرما علت واریکوسل نیست اما میتواند شکایات را تشدید کند؛ دمای بالاتر محیطی، وضعیت را برای احساس سنگینی و درد مساعدتر میکند و در درازمدت بر کیفیت اسپرم هم اثر نامطلوب میگذارد.
علائم واریکوسل چه ظاهری دارند؟
شایعترین تجربهٔ بیماران، احساس سنگینی و کششِ آزاردهنده در کیسهٔ بیضه است که با ایستادن طولانی، فعالیت شدید یا روزهای گرم تشدید میشود. درد معمولاً مبهم و یکنواخت است و اغلب با درازکشیدن، بالا نگهداشتنِ کیسهٔ بیضه و پوشیدن لباس زیرِ حمایتی آرام میگیرد. برخی افراد برجستگی طنابیشکلی را در بالای بیضه لمس میکنند که هنگام دوشِ آب گرم یا پایان روز بیشتر به چشم میآید. در نوجوانان، واریکوسل گاهی بیعلامت است و تنها در معاینهٔ مدرسه یا ورزش کشف میشود؛ اما اگر درمان و پیگیری درست انجام نشود، ممکن است رشد بیضهٔ مبتلا از سمت مقابل عقب بماند.
در بزرگسالان، گاهی هیچ شکایت واضحی وجود ندارد و تنها سرنخ، اختلال باروری است؛ آزمایشی که نشان میدهد تعداد، تحرک یا شکلِ اسپرم از محدودهٔ طبیعی خارج شده است.
تشخیص و درجهبندی چگونه انجام میشود؟
پزشک در وضعیت ایستاده و با معاینهٔ دقیق میتواند اتساع وریدها را ارزیابی کند و در صورت نیاز از بیمار میخواهد مانور والسالوا انجام دهد تا بازگشتِ خون بهتر دیده شود. برای تأیید و تعیین شدت رفلاکس، سونوگرافی داپلر بهترین ابزار است و علاوه بر قطر وریدها، سرعت جریان برگشتی را هم اندازه میگیرد. اگرچه در متون، واریکوسل را به درجات خفیف تا شدید تقسیم میکنند، آنچه در عمل اهمیت دارد ترکیبِ یافتههای معاینه، نتیجهٔ سونوگرافی و وضعیت بالینی بیمار—از جمله وجود درد یا برنامهٔ باروری—است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر درد مداوم دارید، احساس سنگینیتان رو به افزایش است، تفاوت ملموسی در اندازهٔ دو بیضه مشاهده میکنید یا بیش از یک سال است برای بارداری تلاش میکنید و نتیجه نگرفتهاید، وقتِ مراجعهٔ تخصصی است. همینطور اگر واریکوسل ناگهان در سمت راست ظاهر شده یا سن شما بالاست و تازه دچار علائم شدهاید، ارزیابی دقیقتر ضرورت دارد تا علل ثانویه کنار گذاشته شود. وجود تودهٔ غیرمعمول، قرمزی و تب هم نیاز به معاینهٔ فوری دارد.
اگر واریکوسل درمان نشود چه پیامدی دارد؟
مهمترین نگرانی، تأثیر بر کیفیت اسپرم است. دمای بالاتر و استرس اکسیداتیوِ ناشی از احتقان وریدی میتواند به تحرک و شکل اسپرم لطمه بزند و حتی در برخی بیماران سطح تستوسترون را پایین بیاورد. در نوجوانان، بیتوجهی به پیگیری ممکن است با کوچکشدن بیضهٔ مبتلا همراه شود. علاوه بر اینها، درد مزمن میتواند کیفیت زندگی و عملکرد روزمره را مختل کند.
واریکوسل با کدام بیماریها اشتباه میشود؟
تورمِ بدون درد و نرمِ کیسهٔ بیضه بیشتر به هیدروسل میخورد و با عبور نور از کیسه (ترانسایلومینیشن) کمک به تشخیص میکند. برآمدگیای که با زور زدن بزرگتر میشود و گاهی تا کشالهٔ ران بالا میرود، احتمال هرنی اینگوینال را مطرح میکند. درد، قرمزی و گرمیِ موضعی همراه با تب، به نفع اپیدیدیمیت یا ارکیت است. یک تودهٔ سفت و بیدرد داخل خودِ بیضه باید جدی گرفته شود؛ چون میتواند به نفع تومور بیضه باشد. سونوگرافی تمایز این شرایط را روشن میکند.
درمان واریکوسل؛ از مراقبت تا مداخله
همهٔ واریکوسلها نیاز به جراحی ندارند. اگر درد خفیف است، آزمایش اسپرم طبیعی است و برنامهٔ باروری فوری در کار نیست، میتوان با اصلاح سبک زندگی پیش رفت: کاهش فشارِ داخل شکم با درمان یبوست و سرفهٔ مزمن، پرهیز از بلند کردن مکررِ بارهای سنگین، استراحتهای میاندورهای در مشاغل ایستاده و استفاده از لباس زیر حمایتی. داروهای ضدالتهابِ غیراستروئیدی نیز میتوانند به کنترل درد کمک کنند، هرچند خودِ واریکوسل را از بین نمیبرند.
وقتی درد پایدار میماند، اسپرموگرام غیرطبیعی است یا در نوجوانی کاهش رشد بیضه دیده میشود، مداخله مطرح میشود. روش مرجعِ بسیاری از مراکز، واریکوسلکتومی میکروسکوپیکِ ساباینکوینال است؛ برشی کوچک در کشالهٔ ران، با بزرگنمایی میکروسکوپی برای بستن شاخههای وریدی معیوب و حفظ شریان و عروق لنفاوی.
این روش به دلیل دیدِ بهتر، با خطر کمترِ هیدروسل و عود همراه است و دورهٔ نقاهت کوتاهی دارد. در موارد دوطرفه یا بر اساس شرایط بیمار، لاپاروسکوپی هم گزینهٔ مناسبی است و با چند برش کوچک داخل شکم، ورید اسپرماتیک در سطح شکمی لیگاتور میشود. جایگزین غیرجراحی هم وجود دارد: آمبولیزاسیون از راه پوست که با ورود کاتتر از مسیر وریدی و تزریق کویل یا مواد اسکلروزان، شاخههای وریدی بسته میشوند؛ این روش برای کسانی که میخواهند سریعتر به کار برگردند یا در عودهای پس از عمل، جذاب است و البته به تجربهٔ تیم مداخلهای وابسته است.
قبل و بعد از درمان چه باید کرد؟
پیش از مداخله، معاینهٔ کامل و سونوگرافی داپلر مبنای تصمیم هستند و در بزرگسالانِ متقاضی باروری، اسپرموگرام پایه ثبت میشود. داروهای مؤثر بر خونریزی باید طبق نظر پزشک مدیریت شوند. پس از درمان، گذاشتن یخ در ۴۸ ساعت اول، بالا نگهداشتن کیسهٔ بیضه و پوشیدن لباس حمایتی به کاهش تورم کمک میکند و بهتر است تا یکی دو هفته از تمرینات پرفشار پرهیز شود. بهبود پارامترهای اسپرم زمان میبرد؛ چرخهٔ اسپرماتوژنز حدود هفتاد تا هفتاد و پنج روز است، بنابراین ارزش واقعی درمان را معمولاً در بازهٔ سه تا ششماهه میتوان دید. عوارض مهم شایع نیستند؛ با تکنیکهای دقیق، احتمال هیدروسل و عود پایین است و آسیبِ شریانی بسیار نادر خواهد بود.
واریکوسل در نوجوانان؛ حساستر اما قابل پیشگیری
در سنین رشد، هدف اصلی پیشگیری از آتروفی بیضه است. اگر اختلاف حجمیِ معنادار ایجاد شود یا درد پایدار باشد، درمان بهموقع از پیامدهای باروری در آینده جلوگیری میکند. در موارد خفیف، پیگیری منظم با معاینه و سونوگرافی بهترین راهبرد است تا در صورت تغییرِ روند، تصمیمِ درمانی با تکیه بر شواهد گرفته شود.
جمعبندی
واریکوسل نتیجهٔ نارسایی دریچههای وریدی و بازگشت خون در شبکهٔ وریدیِ اطراف بیضه است؛ بیشتر در سمت چپ و در سنین پایینتر بروز میکند و از سنگینی و دردِ مبهم تا اختلال باروری طیفِ متنوعی از علائم را ایجاد میکند. تشخیصِ مبتنی بر معاینهٔ ایستاده و سونوگرافی داپلر، مسیر را روشن میکند و بسته به شرایط، از مراقبت محافظهکارانه تا جراحی کمتهاجمی میتوان نتیجهٔ مطلوب گرفت. مهم این است که علائم را دستکم نگیریم، به اختلاف اندازهٔ بیضهها توجه کنیم و اگر برنامهٔ باروری داریم، ارزیابی دقیقتری انجام دهیم تا «قابل درمان بودن» این اختلال، واقعاً در عمل محقق شود.همچنین اگر در شهر مشهد هستید میتوانید برای درمان واریکوسل خود به کلینیک دکتر بشاش جراح کلیه در مشهد مراجعه نمایید.
انتهای رپرتاژ آگهی/