به گزارش تابناک کرمان، حسن اشرفگنجویی: مطالعات آب و خاک معاونت امور زیر بنایی وزارت کشاورزی واقع در کرج بر تمامی مسائل آب و خاک استانها نظارت مینمود. بازدیدهای صحرایی از طرحهای تأمین آب (سدهای خاکی)، بندهای انحرافی، کانالهای انتقال آب، پخش سیلابها، مطالعه و اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار، تسطیح اراضی شرح وظایف دفتر مطروحه بود. بعنوان کارشناس تأمین آب سالهای 1369، 1370 پس از تحقیقات جامع متوجه شدم که اساسی ترین تأمین پایه آب کشوری یعنی قنوات در این دفتر جایگاهی ندارد. به فکر افتادم که چگونه میتوان این یادگار به یاد مانده از نیاکان را احیاء و در شرایط فعلی مطرح نمود. با مطالعه بیشتر و آشنا شدن با کتاب قنات و قنات داری دکتر بهنیا استادم، طرح شناسنامه قنات را یافتم که در این طرح بصورت جامع مسائل هر رشته قنات را پرسش مینمود. موقعیت ما در چاه، طول قنات، وضعیت چاههای میلهای، موقعیت مظهر، هرنج، اراضی آبخور، انواع کشت، سطح زیر کشت، مسائل فنی مرتبط با کوره، دستکهای قنات از جنبه لای روبی، ریزشهای انجام شده، طوقه چینی، کول گذاری، موقعیت رودخانهها و سیلابهای کوهستانی نسبت به چاههای میلهای در رشته قنات، راهکارهای اجرایی برای جلوگیری از ورود سیلابها به کوره قنات، امکات توسعه قنات با راه حلهای اجرایی برای احداث خاکریز به منظور ذخیره سیلابها و تغذیه مصنوعی قنات، آخرین برنامههایی که برای احیاء و مرمت قنات انجام شده و یا پیشنهادات احیاء و مرمت همه و همه در شناسنامه قنات درج و فرم مطروحه در شش صفحه تنظیم شده بود.
پس از بررسیهای مستمر و طرح این مسئله در دفتر موفق شدم که نظر مدیر واحد را جلب نمایم، که از سازمانهای کشاورزی سراسر کشور درخواست نماییم که برای هر رشته قنات فرم مطروحه را پر و برای دفتر مطالبات ارسال نمایند.
طرح فرم در استانهای مختلف و شکل برخورد آن میتوانست نحوه نگرش اداره آن استان را به مسئله قنات و قناتداری جلب نماید. خلاصه مطلب اینکه پس از یکماهی انتظار یکدفعه پاسخ نامهها همراه با فرمهای پر و تکمیل شده برای دفتر مطالبات ارسال میگردید. ارزش و ا همیت قنات در سطح کشور معنی پیدا کرده و سازمانهای کشاورزی وقت با کمک گرفتن از پرسنل بخش آب و خاک نسبت به جمعآوری اطلاعات اقدام مینمودند. بچه سرآسیاب کرمان بودم و در جوار این تحولات به لحظه منتظر پاسخ نامه استان کرمان بودم، در این مقطع تقریباً تمامی استانهای کشور مطالبشان را فرستاده بودند، بصورت ناگهانی یک روز صبح در دفتر کارم نامهای را به این مضموم از سازمان کشاورزی استان کرمان مطالعه نمودم که در این نامه درج شده بود که بعلت کمبود کاغذ قادر به تهیه فرم و بنابراین تهیه گزارش شناسنامه قنوات استان نشدهایم. خیلی شگفت زده شدم نامه را نزد مدیرمان که بسیار باشناخت و باسواد بود بردم، بی حد جا خورده بودند از اینکه استان کرمان با تمامی وسعت گسترده که اولین استان کشور محسوب میشود و آمار بالای قنوات، به جای بهاء دادن به این طرح با اهمیت وزارتخانه جوابی بی محتوی ارائه نموده است. فرمهای پر شده قنوات استانها جا و مکان کافی میخواست و به این ترتیب مهندسی زراعی کرج اطاقی را به اینکار اختصاص و برای بایگانی آنها اقدام نمود.
مسئله قنات و قنات داری در معاونت امور زیر بنایی کرج روز به روز مطرح و با اهمیت تر می شد تا اینکه معاون وزیر کشاورزی وقت از موضوع مطلع و از محل بایگانی اسناد و مدارک به دقت بازدید و راجع به چگونگی پیگیری بیشتر طرح دنبال راه حل بود. ارزنده ترین قدم در سال 1372 برداشته شد و پس از هماهنگی با نمایندگان مجلس، آنها هم به این موضوع واقف و به دنبال آن طرح ملی قنوات در مجلس تصویب و به اجرا گذاشته شد. سازمان کشاورزی استان کرمان که از شروع با سهلانگاری و بیتوجهی کار را شروع کرده بود. در این مرحله هم بی تفاوتی و بی توجهی نمود. از اجرایی شدن طرح ملی قنوات بیش از بیست وپنج سال میگذرد. اعتبارات تخصیص داده شده برای آنها همیشه حائز اهمیت بوده است ولی کیفیت عملکردی برای بالا بردن کارایی و افزایش آبدهی قنوات بسیار محدود و در بعضی از موارد جنبه منفی داشته است.
برای تأمین آب بهتر و بیشتر قنوات استان کرمان که اساسی ترین پارامتر تعیین کننده میباشد، زمانی راه موفقیت را طی خواهیم کرد که موارد ذیل را جدی گرفته و اقدام مؤثر انجام دهیم:
1- بررسی شرایط مادر چاه هر قنات متناسب با زمان حاضر، معین نمودن عمق مادر چاه، بررسی مسیر زه آبهائیکه به مادر چاه ختم میگردد. بررسی امکان احداث دستگهای مناسب در حوالی مادر چاه و در طول بخش تران قنات.
2- کنترل مسیر سیلابها و رودخانههای وحشی که جریانات سیلابی آنها برای چاههای میله ای، قنوات مزاحمت ایجاد مینماید و جلوگیری از این پدیده.
3- لای روبی و مرمت کلیه قنوات استان
4- کول گذاری بخشهای ریزشی، طوقه چینی چاههای میلهای در حال تخریب، بازسازی و به روز نمودن مظهر و هرنج قنوات.
5- ارزیابی کارشناسی از بخش خشکان هر قنات و در صورت پاسخ مثبت لوله گذاری و انتقال آن به این ترتیب از بخش خشکان هر قنات، بدیهی است که با لوله گذاری بخش خشکان تلفات آبی در این بخش به حداقل و یا صفر خواهد رسید.
خوب است که مسئولین اجرایی استان که اعتبارات طرح ملی قنوات در یک پروسه 25 ساله در اختیار آنها بوده با محک زدن پنج پارامتر فوقالذکر بر روی قنواتی که هزینه نمودهاند، راندمان کار خود را ارزیابی نمایند. اگر اعتبارات را در راستای اهداف قنات و قناتداری هزینه شده بود، امروزه از هر یک از دو هزار رشته قنات دائر استان حداقل بیست لیتر در ثانیه افزایش آبدهی داشتیم. یعنی40000 =20×2000 چهل هزار لیتر در ثانیه یا چهل متر مکعب در ثانیه، این آب را درست در دو هزار نقطه مصرف همراه داشتیم تا مستقیماً به کار زراعت و کشاورزیمان بیاید.
موضوعی را که تحلیل نمودیم مرتبط با واقعیتی شدنی که قابلیت اجرایی هم دارد میباشد. تمامی کارشناسان و اهل فن بر صحت موارد مطرح شده صحه می گذارند، متأسفانه همه مسئولینی که نسبت به درک و اجرائی نمودن این موضوع اهمال نموده اند، از آنجاییکه قدرت و توان طرح چنین مسئلهای که خود وسیله شکست آن شدهاند نمیباشند، قصه آبهای ژرف و بهرهبرداری از آبهای ژرف را برسر زبانها انداخته و سعی در ایجاد تلف نمودن زمان را دارند. وتئوری پردازان آبهای ژرف، سوابق اجرایی شما در ارتباط با آبهای زیرزمینی که از طریق قنوات تخلیه و کاربرد داشتهاند چه بوده است؟ با تحلیل ارائه شده آیا در استان کرمان از زمان طرح شناسنامه قنوات تا امروز کارشناسی و ارزشمند عمل نمودهاید. بیلان و رهآورد اعتبارات ملی قنوات در پروسه زمانی بیست و پنج ساله چه بوده است؟ به روز قنوات چه آوردهاید؟ طرح چاه به جای قنات و به روز سیاه نشاندن بسیاری از قنوات وسیله مالکان آنها که بتوانند دسترسی به پروانه و یا مجوز چاه داشته باشند، بکار گرفتن پیمانکار غیربومی و بیخبر از قنوات برای سوءاستفاده از اعتبارات طرح ملی قنوات، بکار گرفتن کارگران غیرفنی و یا افغانی برای احیاء و مرمت قنوات، فراهم نمودن شرایط تخریب و از مدار خارج نمودن یا بائر نمودن اغلب قناتها کافی نیست؟ شما که چنین پرونده ناهنجاری از بهرهبرداری آبهای قنوات دارید چگونه امروز طرح آبهای ژرف را پیش کشیدهاید؟ زمانی قابل به طرح آبهای ژرف هستید که به تمامی خرابکاریها و نابسامانیهای اجرایی مرتبط با قنوات خاتمه دهید.
به هنجار نمودن وضعیت قنوات استان و تأمین آب از این طریق میتواند اصالت انسانی نیاکانمان را که طراح چنین پدیده ریشه داری بودند احیاء نماید. مگر تأمین آب شرب در نهایت راهکاری جز بهرهبرداری از آب قنوات را دارد؟
آنچه که در مورد آبهای ژرف مطرح میگردد بصورت خام و فاقد اعتبار علمی و کارشناسی است. وقتیکه به ازاء هر یکصد متر از سطح زمین سه درجه دما گرمتر میشود و نیز گرمای ویژه بخشهایی از پوسته زمین در مجاورت مواد گوگرددار با دمای بالا، اجازه مایع بودن آب را میدهد؟
آبهایی که در اثر افزایش دما تبخیر و بصورت گازی شکل از لابهلای درزها و شکافها رها میشوند، چگونه مسئولینی که قادر به حفظ و نگهداری و توانایی بهرهبرداری آب قنوات را نداشتهاند، آنها را مهار و یا به آب تبدیل نموده و بصورت آبهای ژرف تحویل طبیعت میدهند؟ کندو کاوهای بیشتر و بیشتر طرح مسئله آبهای ژرف، قبل از اینکه یک واقعیت کارا و نجات دهنده باشد، میتوان در حد پارامتری فریب دهند و سرگرمی برای ذهنهایی داشت که از وقایع اجرایی و راهکارهای اصلی تأمین آب در استان کرمان شناخت ندارند.
بررسیهای کارشناسی بیشتر از قنوات مناطق کوهستانی سراسر استان که در حال حاضر دائر می باشند بخوبی اثبات مینمایند که قابلیت افزایش آبدهی دارند. بی توجهی ها، غیرفعال بودن در امر ریزشهای جانبی و چاههای میلهای در گذر زمان، سبب مسئلهدار شدن و کاهش آبدهی هر قنات شده است. بنابراین با برنامهای اصولی میتوان در جهت احیاء و مرمت قنوات و بهرهبرداری از آنها اقدام نمود. سؤال اینجاست که چرا مسئولین اجرایی که در فکر استخراج آب از ژرفای زمین هستند حتی برای یکبار هم که شده از قنوات حرفی به میان نمیآورند؟ تحلیلهای بیشتر اثبات مینماید که با علم و آگاهی از بیدقتیهای انجام شده، تمامی تلاش خود را برای محو و کم بهاء جلوه دادن قنوات به کار گرفتهاند تا مبادا مسئله قنات و قنات داری از بعد حجم اعتبارات منظور شده و افزایش راندمان هر قنات مورد ارزیابی قرار گیرد. محک زدن میزان افزایش آبدهی هر قنات هیچ تناسب با اعتبارات هزینه شده از طرح ملی قنوات را ندارد. به عبارت دیگر مکانیزم نظارتی برای بکار گرفتن اعتبارات در امور اجرایی قنوات فاسد و فاقد کارآیی بوده است. سؤال قابل طرح این است که آیا با چنین مکانیزمی که سالهای سال در ارتباط با قنوات شکل گرفته میتوان تصور کرد. که سایر طرح ها مثلاً آبهای ژرف از این مکانیزم به دور باشند.
آبهای ژرف یعنی عنوانی برای گرفتن و بلوکه کردن اعتبارات مالی و ردهآوردی هزار برابر بدتر و ناهنجارتر از اعتبارات طرح ملی قنوات، پیشنهاد و تصویب طرح و به دنبال آن اختصاص دادن اعتبارات قادر به مهار نمودن بحران آب نمیباشد. اجرایی نمودن طرحهای مکالمه و بررسی شده منطبق با موازین مهندسی و کارشناسی هستند که قادر به مهار بحران خواهد شد.
کنترل طرحهای آب و خاک اجرا شده در سراسر استان کرمان در خصوص سدهای خاکی، بندهای انحرافی، کانالهای انتقال آب، پخش سیلاب نشان میدهد که هیچگونه تشابهی بین طرح اجرا شده و نکات و پارامترهای کارشناسی که در زمان اجرا بایستی بهاء داده می شده درنظر گرفته نشده است. به همین علت بند انحرافی که در زمان ساخته شدن میبایست بصورت نمادی از تأمین آب وسیلهای برای مهار بحران آب گردد، با مسئله دار شدن و تخریب یکی دو سال بعد از ساختمان نشان داده است که مسئولین وقت به اهمیت موضوع و تشویق کیفیتهایی که مؤثر باشند توجه نکردهاند. اجرای طرحهای آبیاری تحت فشاری که پس از اجرا جمعآوری شده و یا اصلاً اجرا نمیشوند، در صورت اجرا شدن هم تعهدی در نظارت و بالا بردن راندمان تأمین آب نمیباشد، احداث سدهای خاکی آنهم در استانی که ساختن سدهای خاکی اساسی ترین پارامتر تأمین آب میباشد به صورتی که بلافاصله پس از ساختمان و آبگیری به دلایل ضعفهای ساختاری و بیدقتی مشکل پیدا کرده و یا تخریب میشوند، راهاندازی و احداث کانالهای انتقال آب مسئلهدار که با وقوع اولین سیلابها تخریب و از مدار خارج میشوند. اینها همه دلایل و شواهدی هستند که نشان میدهند قصه آبهای ژرف را مسئولینی که خرابکاریهای بنیادی را در طول سالیان متمادی داشتهاند، امروزه متناسب با زمان و برای باز هم مخفی ماندن نارساییها اعلم نمودهاند. آیا بهتر این نیست که با بازبینی کلیه طرحهای آب و خاک اجرا شده سراسر استان نقاط ضعف و مشکلات آنها بازبینی و تأمین آب هم بصورت بنیادی رونق پیدا کند.
در پایان پیشنهاد میگردد که قبل از بهاء دادن به راههای انحرافی تأمین آب از طریق آبهای ژرف موارد ذیل را سرلوحه کار تأمین آب پایدار در استان کرمان قرار دهیم:
1- انجام کار مطالعاتی کارشناسی بر روی بیش از دو هزار رشته قنات استان و با بکار گرفتن دانش مهندسی آب و تجدید نظر بر روی هر رشته قنات متناسب با شرایط جدید، به روز نمودن همراه با احیاء و مرمت قنوات استان طرحی که قادر است با تأمین آب در هر نقطه از دو هزار موقعیت حیات را پایدار و دوام و بقاء ببخشد.
2- ارزیابی کارشناسی کلیه طرحهای آب و خاک اجرا شده در سراسر استان و اصلاح طرحهایی که قابلیت اصلاح دارند و تخریب همه طرحهایی که نارساییهای آنها شدید و ممکن است سبب فاجعه شوند.
3- اعلام کلیه چاههای کورهای که کار آنها با برداشت دو متر مکعب در شبانهروز از آب سفرههای زیرزمینی شروع شده و امروزه به بیست و پنج الی سی لیتر در ثانیه رسیده، برگشت دادن کلیه آنها به برداشت اولیه.
4- اعلام آمار چاههای غیر مجازی که در سراسر استان حفاری شده، مشخص نمودن مالکان آنها و خاتمه دادن به کار مالکانی که با ارتباط کارمندی وزارت نیرو حق آبه بر از آب سفرههای زیرزمینی شدهاند.
5- کنترل و نظارت دقیق بر چاههایی که بصورت مجاز یا غیر مجاز توسط ذوب مس و شرکتهای اقماری در استان کرمان حفر و از آنها بهرهبرداری مینمایند.
6- مطالعه جامع حوزههای آبریز استان، شناسایی محلهایی مناسب برای ذخیرهسازی و مهار سیلابها با ساختمان سدهای خاکی و اجرای طرحهای آبخیزداری.
انتهای پیام/*