خدابخش داودی‌نصر – دبیرجامعه اسلامی مهندسین ایلام و مدیر سابق هماهنگی ترویج کشاورزی استان:دلسوزی و دغدغه خاطر باعث شد به شکلی منطقی و علمی و در عین حال، مختصر و به دور از اعمال سلیقه، عملکرد سازمان طی برنامه پنجم مورد بررسی گیرد البته متأسفانه به دلیل عدم دسترسی به آمار و اطلاعات سال 1394 فقط به 4 سال آن در این مطالعه پرداخته شد. این بررسی صرفاً مربوط به زیر بخش‌های اجرایی زراعت، باغبانی، دام و طیور، شیلات و همچنین بیمه محصولات کشاورزی بوده و زیر بخش‌های دیگری چون ترویج، آموزش، تحقیقات، آب و خاک، حفظ نباتات، مکانیزاسیون و صنایع تبدیلی و تکمیلی که اصولاً پشتیبان بخش‌های اجرایی هستند و نیز واحدهای وابسته سازمان مانند منابع طبیعی و آبخیزداری، دامپزشکی، امور عشایری، پشتیبانی امور دام، شرکت بازرگانی دولتی، شرکت خدمات حمایتی، تعاون روستایی و مدیریت شهرک‌های کشاورزی را در بر‌نمی‌گیرد.
به گزارش تابناک ایلام،نتایج این بررسی برای مدیران سازمان حاوی این پیام خواهد بود که از تکرار اشتباهات در آینده، پرهیز کنند و از طرفی نیز وزارت متبوع، موضوع عزل و نصب مدیران را به منظور نهادینه شدن خدمت‌رسانی به مردم و پاسخگویی در وزارتخانه به ارزیابی عملکرد آنان مشروط نماید. برای انجام این مطالعه از آمارنامه‌های کشاورزی و اطلاعات آماری سازمان جهاد کشاورزی و تجارب اداری 30 ساله نگارنده، استفاده شده است.
یافته‌ها:
در طول 4 سال، کاهش شدید اعتبارات به کمتر از 50% کاملاً مشهود است
جدول فوق بیانگر کاهش رتبه سطح زیر کشت و نیز کاهش رتبه تولید محصولات زراعی استان در سطح کشور است. فاصله زیاد بین رتبه‌های سطح زیر کشت و تولید استان در کشور (18 و 27) در سال 93 متأسفانه مطلوب نیست و بعلاوه اینکه افزایش ناگهانی تولید به میزان بیش از 90 هزار تن در سال 93 نسبت به افزایش نسبی تولید در سال‌های قبل از آن، قابل تأمل است. البته این میزان تولید عمدتاً می‌تواند ناشی از افزایش سطح زیر کشت 18 هزار هکتاری در طول 4 سال باشد تا استفاده از امکانات موجود و ارتقا بهره‌وری
جدول فوق نشان می‌دهد که عملکرد در واحد سطح محصولات زراعی (غلات) طی 4 سال افزایش نسبی یافته است اگر چه هنوز هم تا سطح مطلوب تولید در واحد سطح، راه درازی در پیش است.
در جدول فوق ساماندهی ضعیف آمار سطح باغات (کاهش سطح باغات در سال 92 نسبت به سال 91 و افزایش ناگهانی در سال 93 به میزان حدود 800 هکتار) و همچنین جایگاه بسیار ضعیف استان در کشور هم از نظر سطح زیر کشت و هم میزان تولید (آخرین رتبه در کشور) به وضوح مشاهده می‌شود البته میزان تولید در طول 4 سال حدود 5 هزار تن افزایش یافته که با میزان سطح زیر کشت از نظر عملکرد، همخوانی ندارد و در صورت استفاده بهینه از نهاده‌ها و توجه بیشتر به بهره‌وری، میزان تولید می‌توانست خیلی فراتر از این رقم باشد.
آمار دام در سال 1393 و کاهش واحدهای مرغداری گوشتی طی سال‌های 91 و 92 و نیز افزایش ناگهانی آن در سال 1393 تأمل برانگیز است به علاوه اینکه متأسفانه روی پروژه‌های زیربنایی مانند مرغ مادر گوشتی، مرغ تخم‌گذار و واحدهای جوجه‌کشی با وجود ظرفیت‌های قابل توجه استان، سرمایه‌گذاری خاصی صورت نگرفته است.
*گزارش آمارنامه کشاورزی
در این جدول افزایش نسبی تولید در کلیه محصولات، قابل‌مشاهده است اگرچه با وضعیت مطلوب تولید در زمینه گوشت سفید و عسل هنوز هم فاصله وجود دارد و از ظرفیت‌های موجود باید بهتر و بیشتر استفاده کرد. آمار تولید گوشت ماهی عمدتاً مربوط به منابع آبی طبیعی و نیمه‌طبیعی است و استخرهای گرمابی و سردابی میزان تولید کمتری را به خود اختصاص داده‌اند.ثابت ماندن تولید گوشت قرمز طی 3 سال با وجود اختصاص حجم وسیعی از اعتبارات توسعه کشاورزی طی سال‌های مذکور و افزایش ناگهانی آن در سال 1393 نسبت به سال92 با وجود رکود تولید و انقباض تسهیلات بانکی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
بر اساس جدول فوق به جز کاهش سطح بیمه در حوزه زراعت و نابسامانی در زیر بخش طیور در بقیه زیر بخش‌ها افزایش نسبی حاصل‌شده است اما با این وجود در ارتباط با سطح کامل پوشش بیمه‌ای، توفیق چندانی حاصل نشده به طوری که سطح پوشش بیمه در زیر بخش زراعت 29% ، باغبانی 5% ، دام 2/6% و طیور تنها 8%می‌باشد.
تجزیه و تحلیل داده‌ها :
میزان اعتبار تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در پایان 4 سال به کمتر از نصف کاهش یافته که می‌تواند ناشی از توجیه ناقص و ضعیف پروژه‌های پیشنهادی سازمان باشد.
تنزل میزان تولید محصولات زراعی از رتبه 26 به 27 در طول 4 سال و فاصله زیاد بین رتبه سطح زیرکشت محصولات زراعی استان ( 18) و رتبه تولید استان در کشور ( 27) در سال 1393 حکایت از کم توجهی به مقوله بهره‌وری (استفاده نامناسب از ظرفیت‌های موجود) دارد.
عملکرد غلات در واحد سطح در پایان دوره چهارساله رشد نسبی داشته است اگرچه با سطح مطلوب به ویژه میزان عملکرد تولیدکنندگان نمونه و برتر، هنوز فاصله زیادی وجود داردکه باید با برنامه‌ریزی لازم زمینه را برای افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از نهاده‌ها بیش از پیش، فراهم کرد.
در حوزه باغبانی از نظر سطح زیر کشت و تولید، جایگاهی بهتر از رتبه32 ( آخرین رتبه در کشور) به دست نیامده است که با توجه به ظرفیت بالای استان از نظر باغداری، جایگاه بسیار نامطلوبی است و روی مسئله ترویج باغداری و استفاده بهینه از نهاده‌های کشاورزی باید بیشتر کارکرد البته وجود مشکلات فنی و کم توجهیبه مسائل اقتصادی – اجتماعی در توسعه سایت‌های باغبانی را باید به معضلات فوق، اضافه کرد.
در ارتباط با زیر بخش دام و طیور و آبزیان موضوع کمی فرق می‌کند و با وجود کم توجهی به پروژه‌های زیربنایی چون مزارع مرغ مادر گوشتی، مرغ تخم‌گذار، واحدهای جوجه‌کشی و بهره‌وری مرغ‌های بومی، تعداد واحدهای مرغداری گوشتی و زنبور عسل افزایش‌یافته و شاهد ارتقاء نسبی تولید گوشت قرمز و سفید و تا حدودی شیر در طول 4 سال، بوده‌ایم. به نظر می‌رسد برای افزایش بهره‌وری در مرغداری‌های گوشتی، شاخص‌هایی چون وزن زنده، طول دوره پرورش، درصد تلفات و ضریب تبدیل دان به گوشت، بیش از پیش مدنظر قرار گیرد.
اگرچه سطح بیمه محصولات کشاورزی به جز در حوزه‌های زراعت و طیور، افزایش نسبی داشته اما هنوز هم تا وضع مطلوب راه بسیار درازی باید طی شود.
پیشنهادها :
علاوه بر ارزیابی کلی عملکرد سازمان، بررسی عملکرد شهرستان‌ها، امری ضروری خواهد بود، آمار و اطلاعات و نیز سیستم گزارش‌دهی در سازمان به ساماندهی جدی نیاز دارد، بررسی عملکرد سازمان بهتر است در مراحل بعدی بر اساس برنامه سالانه بخش‌های اجرایی و با رویکرد اقتصاد مقاومتی، صورت گیرد، نتایج این بررسی می‌تواند ملاک ارزیابی عملکرد مدیران، واقع شود.
معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان باید نسبت به اجرای دوره آموزشی نحوه توجیه فنی، اجتماعی و اقتصادی پروژه‌ها و فعالیت‌ها و غنی‌سازی محتوای موافقت‌نامه‌ها برای کارشناسان با همکاری مرکز آموزش، اقدام نماید. به منظور ارتقاء جایگاه استان در زمینه تولید محصولات زراعی در کشور و کاهش فاصله بین رتبه سطح زیرکشت و تولید، باید موضوع بهره‌وری و بهینه‌سازی نهاده‌های کشاورزی بیش از پیش سرلوحه برنامه‌های اجرایی و عملیاتی سازمان قرار گیرد.
عملکرد محصولات زراعی در حوزه غلات هر چند در طول 4 سال افزایش داشته ولی هنوز با شرایط مطلوب (عملکرد تولیدکنندگان نمونه) فاصله زیادی دارد و باید علاوه بر توجه ویژه به مبحث مغفول مانده بهره‌وری، نقش انکارناپذیر مؤلفه‌هایی مانند ترویج، آموزش و تحقیقات نیز به طور جدی مورد ملاحظه واقع شود.
جایگاه بسیار ضعیف استان در کشور (رتبه آخر) از نظر سطح باغات و میزان تولید محصولات باغی، ایجاب می‌کند که یک حرکت قوی و منسجم ترویجی توأم با مطالعه فنی و اقتصادی – اجتماعی در سطح استان، انجام شود.
با توجه به میزان تولید گوشت مرغ در سال 1393 و نیز تعداد واحدهای مرغداری گوشتی به نظر می‌رسد که از ظرفیت کامل واحدها در طول سال استفاده نشده که در این زمینه باید از طریق تأمین سرمایه در گردش، کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری، زمینه فعال‌سازی بهتر واحدهای مرغداری فراهم شود.
با برنامه‌ریزی لازم و ارائه آموزش‌های ترویجی می‌توان زمینه را برای افزایش بهره‌وری مرغ‌های بومی از نظر تولید تخم‌مرغ، فراهم کرد. توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی در حوزه دام و طیور، زراعت، باغبانی و آبزیان، باعث ارتقاء ارزش‌افزوده محصولات کشاورزی خواهد شد. بانک کشاورزی باید با رونق دادن و احیای ستاد بیمه استان و به صورت کاملاً هماهنگ با بخش‌های اجرایی و بر اساس یک رویکرد ترویجی و توسعه‌ای، روند کار خود را در ارتباط با بیمه، اصلاح نماید. با توجه به مصرف 900 میلیون مترمکعب آب برای تولید 631 هزار تن انواع محصولات زراعی در سال 1390 و رسیدن به رقم 700 گرم تولید محصول به ازای مصرف 1 مترمکعب آب، هنوز با استاندارد جهانی ( 1.5 کیلوگرم بر مترمکعب) فاصله زیادی وجود دارد و بایستی مقوله بهره‌وری از طریق ترویج روش‌های نوین آبیاری، بیش از پیش جدی گرفته شود.
منابع :
وزارت جهاد کشاورزی ، آمارنامه کشاورزی سال 1394 ، جلد اول
وزارت جهاد کشاورزی، آمارنامه کشاورزی سال1394 ، جلد دوم
وزارت جهاد کشاورزی، آمارنامه کشاورزی سال 1394، جلد سوم
معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام
عملکرد برنامه و بودجه، 1394
مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام،1390
