* علی عباسی رائی
با به سرانجام رسیدن مناقشه هسته ای بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای گروه 1+5 و اجرای برنامه جامع اقدام مشترک «برجام» فصل نوینی در عرصه سیاسی و اقتصادی کشورمان گشوده شده است. در این باره تاکنون تحلیل های بسیار مختلفی از جنبه سیاسی در خصوص برجام و اجرای آن بر روی خروجی رسانه-های مختلف جهان قرار گرفته است. در این یادداشت تلاش دارم از زاویه تخصصی رشته خود یعنی مهندسی صنایع و تحلیل سیستم ها به موضوع اجرای برجام بپردازم.
علم مدیریت، سیستم ها را از جنبه های مختلف تقسیم بندی می کند که یکی مهمترین دسته بندی ها سیستم-های «باز» و «بسته» است.
سیستم بسته (closed system) سيستمي ساده است كه با محيط خود ارتباط برقرار نمي كند و بيشتر شبيه سيستم هاي مكانيكي در فيزيك و علوم تجربي است. در نظریه های كلاسيك مدیریت سازمان را به عنوان سيستمي بسته تلقي مي¬كردند كه فقط متكي به عوامل و نيروهاي داخلي است و بدون ارتباط با محيط خارج مي¬تواند مسايل خود را از طريق سلسله مراتب و تقسيم كار و روابط رسمي در داخل دستگاه حل و فصل كند.
سيستم باز (system open) که توسط نئوکلاسیک ها و در نظریه های نوین مدیریت مطرح گردید، سيستمي است كه با محيط اطراف خود كنش و واکنش متقابل داشته باشد. به عبارتی در نظريه هاي جديد مديريت سازمان، سيستمی باز است كه به طور دايم با محيط پیرامون خود در تعامل است. «لورديك فون برتالانفي» در نيمه اول قرن بيستم نظريه سيستمي باز را ارائه داد. آنچه که همه دانشمندان علم مدیریت در آن اتفاق نظر دارند این است که سیستم ها بدون تعامل با محیط پیرامون خود و تبادل داده و اطلاعات با یکدیگر امکان رشد و پیشرفت برای آنها وجود ندارد.
در مطالعات ترموديناميكي نیز با سه نوع سيستم سر و كار داريم، سيستم باز، سيستم بسته و سيستم منزوي.
سيستم باز سيستمي است كه بتواند با دنياي دور و بر خود هم انرژي و هم ماده مبادله كند. مقداري آب كه در يك ظرف در باز بر روي يك شعله در حال جوشيدن است يك سيستم باز شمرده می شود.
سيستم بسته آن است كه امكان مبادله ماده ميان آن و دنياي دور و برش فراهم نيست، اما انتقال انرژي از سيستم به دنياي دور و بر و به عكس ممكن است؛ آب و بخار آب موجود در ظرف داخل حمام بسته، يك سيستم بسته است. اين آب و بخار آن مي تواند از دنياي دور و برش انرژي بگيرد و يا به آن پس بدهد.
سيستم منزوي سيستمي است كه با دنياي دور و برش هيچ برهمكنشي نداشته باشد، به بيان ديگر، يك سيستم منزوي آن است كه با دنياي دور و برش نه انرژي مبادله كند و نه ماده را.
با توجه به تعريف هاي داده شده، يك سيستم باز نه جرم ثابتي دارد و نه انرژي ثابتي دارد، حال آنكه جرم يك سيستم بسته ثابت است. اما انرژي آن ثابت نيست؛ سرانجام، در يك سيستم منزوي هم جرم و هم انرژي آن ثابت است.
نکته مهم اینکه بازبودن و بسته بودن سیستم معمولا نسبی بوده و می توان آن را دو سر یک طیف دانست. یعنی بعضی از سیستم ها را می توان نسبتاً بسته و برخي را نسبتا باز به حساب آورد.
اما منظور از سیستم چیست؟ همانطور که «بولدینگ» در طبقه بندی خود از سیستم ها مطرح می کند، سیستم ها دارای سطوح و زیرسیستم های (sub-system) مختلفی هستند. یک فرد، یک واحد، یک موسسه، یک سازمان، یک وزارتخانه و در نهایت یک کشور.
پس یک کشور را می توان یک سیستم در نظر گرفت و از این زاویه آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. پس تعریف می کنیم:
کشور بسته، کشوری است که با دنیا تعامل و ارتباط نداشته باشد و کشور باز کشوری است که با دنیا تعامل و ارتباط داشته باشد. در یک کشور بسته نهادهای مختلف دولتی و خصوصی آن از جمله، بنگاه های اقتصادی، دانشگاه ها و مراکز علمی، نهادهای اجتماعی و ... آن کشور با کشورهای دیگر تعامل و همکاری ندارند. اما کشور باز کشوری است که نهادهای مذکور به طور مداوم در حال تبادل داده و اطلاعات و حتی نیروهای انسانی با کشورهای دیگر است. در کشورهای باز، دانشگاه ها و مراکز علمی می توانند از اساتید دانشگاه های همدیگر استفاده کنند. بنگاه های اقتصادی می توانند با همدیگر قرارداد همکاری مشترک ببندند، محصولات مشترک تولید کنند و از تجربیات همدیگر در معامله های دو سر برد بهره ببرند. در یک کشور باز سرمایه-گذاران کشورهای خارجی می توانند در آن کشور سرمایه گذاری کنند، در مناقصه های دولتی شرکت کنند، و ....
امروزه برای همگان روشن شده است که تحریم های بین المللی نه تنها کاغذ پاره نبوده اند بلکه آنچه در سالهای گذشته بواسطه تحریم های بین المللی بر سر کشور آمد، چیزی جز حرکت کشور به سمت بسته بودن نبوده است.
همانطور که رئیس دولت تدبیر و امید و مذاکره کنندگان هسته ای کشورمان بارها اعلام کردند مهم ترین هدف آنها از حل مناقشه هسته ای خروج کشور از انزوای سیاسی و اقتصادی از طریق رفع تحریم های ظالمانه بین-المللی بوده است. یعنی در واقع حرکت به سمت تعامل با کشورهای مختلف دنیا و به عبارتی سوق دادن کشور از سیستمی بسته به سیستمی باز.
در یک سیستم باز، نهادهای مختلف سعی در انطباق با تغییرات محیطی داشته و در مواردي بر اين متغيرها تاثير مي گذارند. همچنین اعضای سیستم نسبت به یافته های علمی و مطالب آموزشی مرتبط و موثر برخودشان حساس بوده و دائماً به دنبال رشد شخصی، بهبود ارتباطات و بهبود سطح زندگی هستند. بعبارت دیگر دانش، مهارت ها و امکانات این سیستم ها متناسب با شرایط روز بهبود می یابد.
در چنين شرايطي، آیا بدون وجود ارتباطات منظم با منابع خارجی و نیز بین اعضاء امکان یادگیری و رشد برای این سیستم وجود دارد؟
«ارتباطات و تعامل» موضوعی کلیدی و اساسی در نظریه عمومی سیستم ها است. در واقع باید گفت با وجود ارتباطات مناسب است که شخصیت انسان شکل گرفته و از غنا و سلامت مناسب برخوردار می شود.
احتمالاً شما هم شنیده يا خوانده ايد که در مواردي، در بعضی از کشورها، افرادی را یافته اند که این افراد به دلایل مختلف در جنگل یا جاهای دور افتاده، تک و تنها یا در کنار بعضی از حیوانات و بدون ارتباط با انسانهای دیگر بزرگ شده اند. نکته جالب این که رفتار این افراد هیچگونه شباهتی به رفتار انسانی نداشته است.
اصولاً در ارتباط با انسان های دیگر یا آثار و نوشته های آنهاست که ما یاد می گیریم و رفتارها، دانسته ها و مهارتهایمان غنی تر می شود. بر همین اساس می توان گفت سیستم ها و یا افرادی که خودشان را از ارتباط با دیگران محروم می کنند، رفتارها و آگاهی های محدودتری دارند.
در سیستم بسته، اعضا براحتی نمي توانند در مورد موضوعات مورد نظرشان صحبت نموده و اظهار عقیده کنند، دسترسی محدودی به منابع خارجی دارند. تصوراتشان از دنیای خارج و از رويدادها و اتفاقات دنیای پیرامون با واقعیت های موجود تطابق نمی کند. اصولاً این محدودیت ارتباطات و تعامل باعث می شود برداشت ناقص تری از موضوعات داشته باشند و در نتیجه کیفیت تصمیمات شان پایین تر باشد. بعلت محدودیت ارتباطات، اعضای سیستم نمی توانند موضوعات و مسائل مربوطه را از زوایای مختلف بررسی کنند. اصولا در اين گونه سیستم ها افراد تشويق و يا مجبور مي شوند مثل هم فكر كنند. حال اگر یکی از اعضای سیستم بنا به دلايلي، بخواهد موضوع جدیدی که باب میل اعضای دیگر سیستم نباشد را مطرح کند به سختی سرزنش می شود (مانند اظهارنظر وزیر صنعت در خصوص جذب مدیر خارجی و تمسخر توسط اخبار 20:30 تلویزیون).
اجرای برجام به عنوان مهم ترین و به نوعی نخستین سنگ بنای سیاست خارجی کشورمان بعد از انقلاب، می تواند منجر به باز شدن قفل های بین المللی بر علیه کشورمان شده و در آینده سایر مشکلات و سوء تفاهمات بین المللی بر علیه کشورمان رفع و کشور را از سیستمی بسته به سمت سیستمی باز سوق دهد.
همانطور که در خصوص ویژگی های سیستم های باز گفته شد در یک کشور باز، تمامی نهادهای دولتی و خصوصی در کشور می توانند با نهادهای مشابه در سایر کشورها تعامل و همکاری داشته و از دانش و تجربیات همدیگر استفاده کنند. در یک کشور باز سرمایه گذاران خارجی می توانند در بخش های مختلف صنعتی، بازرگانی، گردشگری و ... سرمایه گذاری کنند و از این طریق هم آنها به سود خواهند رسید و هم زمینه رشد و پیشرفت کشور، کاهش بیکاری، جلوگیری از مهاجرت نخبگان از کشور و .... فراهم خواهد شد.
مخلص کلام اینکه، هیچ سیستمی را نمی توان یافت که بدون تعامل با محیط خود بتواند به رشد و تعالی دست یابد. اجرای برجام می تواند از طریق عادی سازی روابط کشورمان با دنیا، کشورمان را به سمت یک سیستم باز سوق داده و از این طریق زمینه ساز توسعه و پیشرفت کشور گردد. کما اینکه در همین مدت کوتاهی که از اجرایی شدن برجام می گذرد، اتفاقات بسیار مثبت و مهمی در این راستا صورت گرفته است که آن جمله می توان به بازسازی صنعت هواپیمایی کشورمان بعد از حدود 40 سال، اعلام آمادگی کشورهای مختلف غربی و شرقی مانند فرانسه، ایتالیا، آلمان، چین و ژاپن برای سرمایه گذاری در کشورمان اشاره کرد.
*- دانشجوی دکتری مهندسی صنایع و مدرس دانشگاه
منبع: تابناک
غیر قابل انتشار: ۶
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱۸
عالی بود خوب است موفق باشید.انشالله Aali bud مقاله بسیار خوبی بود با سلام ضمن تشکر از شما متن کامل وخوبی بود
انشاالله در تمام عرصه های زندگی موفق باشید.
با عرض سلام و تبریک خدمت نویسنده محترم از بابت تجزیه و تحلیل بسیار درست و علمی بحث برجام، این مقاله برای من به عنوان کارشناس ارشد مهندس صنایع و سیستمها بسیار مفید و جالب بود تحليل بسيار عالي بود دكتر عباسي عزيز، دوست قديمي و هم دانشگاهي گرامي مطلبتون بسیار جامع و عالی بود .به امید آنکه با یک اجماع داخلی به این مهم دست یابیم و بتوانیم با دنیا تعامل کنیم. بسیار عالی تحلیل شده بود. از نویسنده و تحلیلگر سپاسگزارم عالی بود علی آقا.واقعا با اجرای برجام معلوم شد که نظام تحریمها چیزی فراتر از کاغذ پاره بود و خداروشکر با تدبیر عناصر میانه رو تا حدود زیادی این مشکلات حل شد. تحلیل ارانه شده تحلیلی جامعی است که نگاه های ساختاری در جامعه شناسی هم این تعامل با محیط را تایید میکند سلام با تشکر از تحلیل زیبای دکتر عباسی. مسلما در یک سیستم بسته و در انزوا نمی توان به توسعه رسید.
بنده در مورد برجام همبن نظر را دارم اما به شرطی که در همین جا ختم شود . همانطور که مستحضر هستید بنا به شرط برجام دوم و یا حتی سوم دارند کار میکنند . من در هر شرایط امیدوارم به نفع مردم به خصوص قشر متوط جامعخ باشد .با تشکر از مطالب مفید شمادکتر عزیز
بسیار عالی بود جناب دکتر عباسی از نگاه دقیق نویسنده این یادداشت لذت بردم.بیگ لایک
بسیار جالب بود. متشکرم بسیار خوب ولی از شما تحصیل کرده ها انتظار می ره همانگونه که رهبر عزيزمون نیز همیشه تذکر دادن بحث نفوذ را مد نظر داشته باشید خوبه که این سیستم یک فیلتر هایی هم داشته باشه که به قول شما این سیستم باز دروازه ورود و تاخت و تاز دشمنان نباشه. بسیار عالی.فقط، امیدواریم تندورهای داخل آمریکا و دلواپسان داخل ایرانی در راستای اجرا و استمرار برجام سنگ اندازی نکنند.