چند دور مذاکرات فشرده و سنگین هسته‌ای بین ایران و کشورهای 1+5 جمعه به پایان رسید و با فرارسیدن سال نو هجری خورشیدی به مدت 5 روز تعطیل و از 5 فروردین از سرگرفته خواهد شد.
اهمیت مذاکرات اخیر در این نکته نهفته است که طرفین رسما اعلام کردند توافقات مهمی حاصل شده و اما برخی مسائل نیز باقی مانده است. برای نمونه وزیران خارجه آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه شامگاه شنبه که پس از نشستی در لندن صادر شد اعلام کردند که در مذاکرات ایران با گروه 1+5 پیشرفت‌های قابل توجهی در مورد مسائل کلیدی حاصل شده اما هنوز مسائل مهمی باقی مانده است. پرسش اصلی این است پیشرفت‌های چه مواردی بوده و مسائل مهم باقی مانده کدام است؟ در این تحلیل تلاش میشود به این دو پرسش پاسخ داده شود.
پیشرفت‌های حاصل شده کدام است ؟
مهم‌ترین دستاوردهای حدود 12 سال مذاکره هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 عبارتند از :
1 به رسمیت شناخته شدن حق فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران؛
2 حق غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران تا 5 درصد؛
3 ادامه فعالیت‌های تحقیقاتی ایران در حوزه علوم هسته‌ای در چند سایت تعیین‌شده هسته‌ای؛
4 فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران در چارچوب پادمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نظارت و بازرسی‌های مستمر آژانس بر این فعالیت‌ها؛
5 انتخاب مذاکره و دیپلماسی و گفت‌وگو به عنوان تنها راه حصول توافق در مسائل هسته‌ای ایران و پرهیز از ادامه تهدید و تحریم علیه ایران.
هر چند این دستاوردهای پنج‌گانه امروز عادی و ساده می‌نماید، اما اگر به روند مذاکرات در دهه گذشته نگاه کنیم در می‌یابیم که رسیدن به توافق بر سر هر کدام از این موارد پس از طی شدن فرایندی طولانی و طاقت‌فرسا حاصل شده است وشاید در ابتدا دورازدسترس می‌نمایاندویقینا برای طرفین مذاکرات دستاوردهای مهمی محسوب میشود.
مهم‌ترین مسائل باقی مانده کدام است ؟
آن چه که این روزها بیشتر از دیگر مسائل در دستور مذاکرات هسته‌ای قرار دارد و محل بحث طرفین است و ناظران و تحلیل‌گران و رسانه‌ها نیز به آن‌ها توجه دارند مسائل محل اختلاف و باقی مانده هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5 است که این مسائل عبارتند از:
1) ضرورت رفع یک‌جای همه تحریم‌های اعمال‌شده علیه جمهوری اسلامی ایران در 5 سال گذشته به عنوان بخشی از توافق، نه به عنوان مرحله بعدی توافق. بدین معنا که ایران تاکید دارد تحریم‌های اعمال‌شده از سوی غرب علیه ایران در سال‌های اخیر به ویژه در حوزه مبادلات مالی که برای تهران محدودیت‌هایی ایجاد کرده است باید هم‌زمان با توافق هسته‌ای رفع و ملغی شود، در حالی که طرف غربی معتقد است تحریم‌ها باید به صورت مرحله به مرحله و بعد از توافق هسته‌ای رفع گردد و رفتار و سیاست ایران در این فرایند موثر است. ضمن این که مدعی هستند رفع تحریم‌ها بین 5 تا 10 سال زمان نیاز دارد. اما ایران تاکید دارد اعلام رسمی و قانونی رفع تحریم‌ها منجر به فروریختن رژیم تحریم‌ها خواهد شد زیرا با تدابیر ایران در سال‌های گذشته تاثیر تحریم‌ها به حداقل رسیده است؛
2) ایران معتقد است همان گونه که اعمال تحریم‌ها علیه ایران با قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل وجهه حقوقی و قانونی یافت و از ضمانت اجرایی برخوردار شد، امروز نیز برای رفع تحریم‌ها باید ضمانت اجرایی متناسب با وضع تحریم‌ها ایجاد شود و آن هم صدور قطعنامه جدید از سوی شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر رفع و لغو تحریم‌ها علیه ایران است. اما طرف غربی چندان مایل به دادن چنین امتیازی به ایران نیست؛
3) طرف غربی اصرار دارد توافق هسته‌ای، در صورت امضا، تا زمانی پایدار و معتبر خواهد بود که ایران تحت هیچ شرایطی به شرایط قبل از زمان توافق باز نگردد؛ یعنی برای مثال تا سال‌ها غنی سازی 20 درصدی اورانیوم را در دستور کار خود قرار ندهد، در غیر این صورت توافق هسته‌ای لغو خواهد شد. در مقابل، ایران تاکید دارد اعتبار توافق احتمالی هسته‌ای امری کاملا دوجانبه است و هرگونه تحریم مجدد یا اقدام خصمانه غرب به ویژه آمریکا علیه ایران نه تنها توافق هسته‌ای را ملغی کرده، بلکه این حق را برای ایران ایجاد می‌کند که فعالیت‌های هسته‌ای خود را نه بر اساس توافق هسته‌ای بلکه براساس تشخیص خود از سر بگیرد؛
4) طرف غربی اصرار دارد نمی‌توان بین مذاکره و دیپلماسی بر سر مسائل هسته‌ای و مسائل دیگر مانند نقش منطقه‌ای ایران و فعالیت‌های نظامی و تسلیحاتی ایران تفکیک قائل شد و این موضوعات حلقه‌های متعدد یک زنجیر هستند برای مثال می‌گویند بین صنایع موشک‌سازی ایران و فعالیت‌های هسته‌ای ایران پیوند استراتژیک وجود دارد و همین مساله موجب نگرانی کشورهای عضو دایم شورای امنیت است. اما ایران تاکید دارد این موضوعات منطقا با هم هیچ ارتباطی ندارد و نباید در یک بسته مذاکراتی مورد بحث قرار گیرد، بلکه برخی مانند توانمندی‌های دفاعی ایران غیرقابل مذاکره و مابقی نیز باید به طور جداگانه مورد بحث و مذاکره قرار گیرد؛
5) طرف‌های غربی معتقدند برای بازرسی مستمر و سرزده بازرسان آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای ایران هر مکانی در هر زمانی باید در دسترس بازرسان قرار گیرد و نباید تهران هیچ محدودیتی در این خصوص برای آژانس اعمال کند، اما تهران معتقد است دادن این حق دسترسی به آژانس ناقض حاکمیت ملی جمهوری اسلامی است و تجربه گذشته نشان داده از این آزادی عمل بازرسان آژانس انرژی اتمی سوء‌استفاده‌های جاسوسی و امنیتی شده است؛ برای نمونه شواهدی در دست است که اطلاعات مربوط به دانشمندان هسته‌ای ایران که از سوی سازمان‌های جاسوسی غرب و اسراییل ترور شدند از سوی برخی بازرسان آژانس به این سرویس‌های جاسوسی ارایه شده است. از این رو بازرسی دائم آژانس فقط محدود به سایت‌های هسته‌ای باید باشد.
به هر حال، با وجود دستاوردهای مورد اشاره در این تحلیل و موضوعات مهم باقی مانده همچنان این امیدواری وجود دارد که توافق هسته‌ای به زودی حاصل شود و فصل نوینی از حضور منطقه‌ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران آغاز شود.
نویسنده: امیر دبیری‌مهر، مدرس و پژوهشگر علوم سیاسی
دیدگاه نویسنده بیان‌گر دیدگاه شبکه پرس تی‌وی نیست.
