اما مشکل این کار: نه همهی این اطلاعات و خبرها صحت دارند و نه اینکه تمام گزارشات، قابل اعتماد هستند.
پس از انتخابات اخیر ریاست جمهوری در آمریکا، بسیاری از مردم حتی از خود میپرسند که آیا نتایج انتخابات، تحت تأثیر «اخبار جعلی» قرار گرفته بود.
همین مسأله، باعث شد تا فیسبوک با برخی از سازمانها کار کند تا به این موضوع پی ببرد که آیا ماجراهای مورد مناقشه صحت دارند و یا جعلی هستند و همچنین باعث شد که معلمان و اساتید در جهت تبدیل دانشآموزان و دانشجویان به خوانندگان مسئولیتپذیر اخبار، به آنها آموزشهای لازم را بدهند.
«اخبار جعلی» در حقیقت چیست؟
اصطلاح «اخبار جعلی» بسیار پیچیده است، به این دلیل که همیشه منظور و هدفی که در خبر نهفته است، مشخص و واضح نیست. مردم از این اصطلاح برای تداعی کردن هر چیزی از خبرهای کذب و جعلی گرفته تا خبرهایی که با آنها موافق نیستند، استفاده کردهاند.
هاوارد اشنایدر (Howard Schneider)، دبیر خبر پیشین روزنامهی نیوزدی (Newsday)، در سال 2007 میلادی، مرکزی را به نام «مرکز سواد خبری» در دانشگاه استونی بوک (Stony Book) پایهگذاری کرد. این مرکز، پروژههای متعددی را تحت پیگیری و انجام دارد اما ملموسترین آنها، یک دورهی آموزشی به نام «سواد خبری» است.
در این دورهی آموزشی، نحوهی بررسی جزئیات مختلفی را که میتوانند گویای اعتبار یک خبر باشند، به دانشجویان آموزش داده میشود. آیا متن خبر در واقع با عنوان خبر مرتبط است؟ آیا جملات اغراقآمیز و افراطگرایانه زیادی در خبر وجود دارند؟ آیا خبر شامل برخی از اطلاعات است و آیا این اطلاعات قابل اثبات هستند؟ آیا این خبر توسط یک خبرنگار و روزنامهنگار معروف و مشخص، نوشته شده است؟
ریچارد هورنیک (Richard Hornik)، رئیس برنامههای مشارکت خارج از کشور در «مرکز سواد خبری» است. او میگوید که مسئلهی اخبار جعلی در حقیقت به دو بخش تقسیم میشود: اخباری با اطلاعات مطلقاً غلط و همچنین روزنامهنگاری و خبرنگاری به طور کلی ضعیف.
مسئله فقط کشف یک قسمت اشتباه نیست، بلکه کشف قسمتی است که میتوانست بهتر نوشته شده باشد. به قول دنیل پاتریک موینیهان، سناتور سابق نیویورک: «همه نسبت به نظرات شخصی خودشان حق دارند اما نسبت به حقایق و واقعیتها هیچ حقی ندارند.»
هورنیک به نوعی میگوید که اشنایدر، بحران اخبار جعلی را پیشبینی کرد: «بصیرت و بینش او (اشنایدر) این بود که اگر عموم جامعه واقعاً تفاوت بین روزنامهنگاری و چیز دیگری را ندانند، هیچ نکتهای در آموزش روزنامهنگاران با کیفیت و ارزشمند وجود ندارد.»
پخش و انتشار اخبار
دانشگاه میشیگان، دورهای مشابه را با هدف آموزش دانشجویان برای بررسی و تحقیق در مورد اعتبار خبرها و آگاهی از تعصبات برگزار میکند.
خانم دورین بردلی (Doreen Bradley)، رئیس بخش برنامهریزی و اقدامات آموزشی این دانشگاه است. او میگوید: «چیزی که برای دانشجویان، یک قدم مهم به شمار میآید، این است که با وجود یک نقطه نظر خاص، آنها باید خود را از نگاه متعصبانه به دور نگه دارند.»
او همچنین به دانشجویان توصیه کرد: «خود را از دیدگاه کنونی خود خارج کنید تا به ارزش نظرات دیگران پی ببرید ... ما فکر میکنیم که این موضوع برای دستیابی به گفتمان و تعامل، بسیار مهم و جدی است.»
خانم بردلی در ادامه گفت که مسألهی دیگر، این واقعیت است که اغلب دانشجویان از فیسبوک و توئیتر برای دریافت اخبار استفاده میکنند تا اینکه به وب سایتهای خبری و مطبوعات سنتیتر رجوع کنند.
گرفتاری و مشغلهی زیاد دانشجویان
میشل شنگ (Michelle Sheng)، دانشجوی سال سوم دانشگاه میشیگان است. شنگ متوجه شده است که دانشجویان در حال حاضر، هم از مطالعهی اخبار سر باز میزنند و هم اینکه فقط خبرها را از منبعی که به آن اطمینان دارند، پیگیری میکنند.
این دانشجو میگوید: «اغلب مردم از اخبار زده شدهاند. مشغله و گرفتاری مردم آنچنان زیاد است که وقتی برای پیگیری اخبار ندارند. هر خبری را میتوان به راحتی به خورد مردم داد به این دلیل که آنها وقت زیادی برای بررسی صحت و اعتبار خبر ندارند.»
آموزش عموم مردم
ریچارد هورنیک احساس میکند که آموزش یک دستهای بزرگتر از مخاطبین حتی فراتر از دانشجویان دانشگاههای آمریکا، دارای اهمیت است.
هورنیک و «مرکز سواد خبری» منابع آموزشی را به موازات دورههای سواد خبری در سایت کورسرا (Coursera)، گسترش دادهاند. دورههای سواد خبری، همچنین در دانشگاههای ویتنام، مالزی، میانمار، استرالیا، روسیه، هنگ کنگ و لهستان برگزار شدهاند.
البته هورنیک و «مرکز سواد خبری» در تلاش هستند تا به مخاطبین جوانتر دست پیدا کنند. آنها با چندین مدرسهی راهنمایی در ایالت نیویورک امریکا برای آموزش سواد خبری مشارکت کردهاند.
به نظر میرسد که مقطع راهنمایی (دانش آموزان 12 تا 14 ساله) چندان هم برای شروع زود هنگام نیست. پائولا پکورلا (Paula Pecorella) دانشجوی دانشگاه استونی بروک معتقد است که سواد خبری باید همزمان با تعامل افراد با دنیای مجازی اینترنت (شبکههی اجتماعی، انجمنهای گفتگو و ...) آغاز شود.
نمایی از نمودار خبری وب سایت Buzzfeed در مورد تجزیه و تحلیل اخبار جعلی